Opening ‘Venster’ door Eric Schutte, de tekst.
Balanceren op het brandpunt.
Een korte inleiding bij de opening van de expositie ‘Venster’ van Mario ter Braak bij galerieBonnard in Nuenen.
Inleiding; voorstellen / onderwijs
Mijn naam is Eric Schutte. Ik ben beeldend kunstenaar, docent beeldende kunst en vormgeving (binnen het voortgezet onderwijs) en (de reden waarom ik hier sta) een oud leerling van Mario. Vanaf het eerste tot en met het laatste jaar heb ik les van hem gehad. En samen met Lammert Steendam was Mario de begeleider bij mijn afstuderen aan de Hogeschool Windesheim, een opleiding die inmiddels opgegaan in het veel grotere ‘ArtEZ hogeschool voor de kunsten’.
De opleiding
De opleiding bestond uit vaste elementen en een aantal modulus. Mario gaf bij ons een vak dat iedere periode terug kwam en ‘conceptueel’ werd genoemd. Kort gezegd begeleide Mario je door een creatief proces waarbij het de bedoeling was dat je vanuit een gegeven of een zelfbedacht thema kwam tot een beeldende verwerking hiervan.
Dat Mario naast zijn baan in het onderwijs ook zelf beeldend erg actief was werd ons duidelijk door de posters die soms werden opgehangen en vanwege het feit dat je zijn naam ook buiten de school nogal eens tegen kwam. Mario stond steevast in de jaarlijkse uitgave van ‘Nederlands meest veelbelovende jonge kunstschilders’. En waarschijnlijk zijn ze met de uitgave gestopt toen Mario ouder werd denk ik ☺Hoe dan ook; een voor mij gepasseerd en helaas nooit bereikt station.. ☹
Mario was één van de jongere docenten. Zijn lessen hadden diepgang, niveau, waren ontspannen , maar er werd zeker behoorlijk wat van je verwacht.
Mario kan dingen met een glimlach zeggen, maar overal is over nagedacht. Hij weet precies waar hij het over heeft. Voor hem geen oppervlakkigheid of leegheid.
Ik denk dat Mario leegheid op zich prima vindt, als je er maar over hebt nagedacht ☺
Werk algemeen
In tegenstelling tot wat een eerste aanblik misschien doet vermoeden zijn Mario’s werken niet direct bedoeld om mooi te zijn. Ze zijn helder, duidelijk, functioneel en gewoon goed (in die zin dat alles klopt). En sinds Plato weten we dat het schone en het goede samenvallen… Mario’s werken zijn misschien mooi in coloriet, maar dat is een subjectief oordeel. Ze zijn vooral goed vanuit het totale concept en dat roept bij de beschouwer, bij ons (misschien onbewust) een diep bevredigend gevoel op.
Mario’s werk; hoezeer het ook een beroep doet op ons gevoel voor esthetisch welbevinden is dus nooit als mooi ontworpen. Het is het resultaat van een zoektocht vanuit een thema dat zich vormt tot een werk met meerdere lagen. Het resultaat is een spel van betekenissen vaak versterkt door de titel.
Uiteindelijk is het met ieder werk zo dat de betekenis afhankelijk is van de voorkennis van de kijker. De betekenis zit ‘in het oog’ of beter de hersens van de beschouwer. En bij Mario is juist dat zijn onderzoeksgebied.
Het interessante is dat Mario’s eigen standpunten niet direct naar voren komen of misschien niet eens van belang zijn. Het gaat niet om waar, of onwaar…, en eerder om een mogelijkheid dan een realiteit.
Ik vind het eigenlijk bijna vermakelijk dat Mario van zijn persoonlijke leven en ideeën ; hoe kwistig hij ook strooit met beelden misschien weinig laat zien.. Ik heb wel een beetje een idee, maar stemt hij links, rechts? Is het een honden- of meer een poezenman? Doet hij aan vissen, jagen? Speelt hij bingo? Geen idee… Wij weten het niet. ☺
Ontwikkeling
Ook de ontwikkeling van Mario is interessant; terugkijkend vallen er veel dingen op hun plek. Op internet is een filmpje uit 1994 te vinden van een wel erg jonge Mario en een prachtig inkijkje in zijn atelier. Het mooiste is echter dat daar de later verder ontwikkelde (formele) elementen al zichtbaar worden; een hoog standpunt, een sterke gerichtheid op de compositie en een analytische benadering.
Ik kan me een schilderij herinneren met de titel ‘lamplicht’. Centraal staat een grote witte bol waardoor de andere elementen in de ruimte tot achtergrond worden. Pas in een later stadium wordt duidelijk dat je bovenop de lamp kijkt. Een heel bijzonder standpunt.
In een ander werk; slaapkamerspiegel past Mario al heel vroeg een soort kruiscompositie toe (een vierkant opgedeeld in vier gelijke vlakken) die we ook later terug vinden. Hiernaast legt Mario in dit werk een verbinding met zijn schilderkunstige voorgangers (ook een element dat veel vaker terug zal komen). Het werk slaapkamerspiegel lijkt in thema en setting een citaat of verwijzing van Breitner’s ‘De oorbel’ uit 1893. Precies honderd jaar na dato?? Is het toeval?? Bij Mario weet je het nooit..; sterker nog.., het zou me niet verbazen dat Mario dit werk ‘gewoon’ precies honderd jaar na dato geschilderd heeft…
Ik denk dat toeval een rol speelt, dat Mario zoekt, of beter nog; vindt. Maar ik weet ook helemaal zeker dat Mario zo’n beetje alles ook wel overdacht heeft..
Bestaat er toeval in het werk van Mario? Ik zou het een interessante onderzoeksvraag vinden. ☺
Vorm en betekenis
Mario heeft een virtuoze stijl in een sterk coloriet. Mario maakt mooie schilderijen, maar toch; dit mooie is nooit gezocht, of een doel op zich. De schoonheid van de dingen zijn in zijn werk intrinsieke eigenschappen van de objecten in het algemeen (of het object in het bijzonder). Mario ziet.., ik kan me niet herinneren ooit een non-figuratief werk van Mario te hebben gezien.
Net zoals letters, woorden en zinnen betekenissen vormen , geldt dat ook voor de objecten en de vormgeving van Mario’s werk. De betekenis van een schilderij is het gevolg van een complexe samenhang van de afzonderlijke delen. En net als één letter of woord soms een wereld van verschil kan maken in één enkele zin geldt dat ook voor de plaatsing, belichting enz. van de objecten in Mario’s werk.
Minimalisering en beeldtaal
Heel erg sterk vind ik de beperking of minimalisering; daar waar de ‘Gouden Eeuw-er’ alles uit de kast haalde weet Mario zich te beperken tot soms slechts één enkel object. Adriaan Coorte is naar mijn verwachting zeker een inspiratiebron of de veel latere Dick Ket. Coorte vanwege zijn minimale composities en Ket vanwege zijn bijzonder geconstrueerde betekenisvolle werken die toch naar aanschouwing geschilderd zijn. In zowel het werk van Ket als Mario zijn beeldende keuzes aan te wijzen die terug te voeren zijn op het kubisme. Ket ontkent in zijn werk de perspectivische vertekening en bereikt een collage achtige vormgeving vergelijkbaar met het synthetisch kubisme. Mario voegt soms verschillende standpunten samen in één beeld; het kenmerk van het analytisch kubisme.. Een tweede kenmerk van het analytisch kubisme is het belang van de aanschouwing; met analyseren wordt het grondig bestuderen van de werkelijkheid bedoeld; zowel Brague als Picasso werkten in deze fase (vaak) naar waarneming. Dik Ket verleende zijn werk of de objecten ook betekenis; het waren geen toevallige composities, maar verbeeldingen van zijn situatie waarbij de attributen een persoonlijke inhoud vertegenwoordigen. Ook bij Mario bezitten de objecten- en verleent de compositie- het werk betekenis; denk maar aan de ichtus-vis en de kruiscompositie.. Een laatste overeenkomst met het werk van Ket is het karakteristieke hoge standpunt of ook wel vogelvluchtperspectief. .
Je zou kunnen zeggen dat Mario in de beeldtaal soms religieus is, maar in zijn standpunt stevig Kettert. ☺
Brandpunt
Een sleutelwerk is (volgens mij) het ‘Spruitje’ een gigantische blow-up van een spruit op een doek van 184 x 184 cm. Het werk correspondeert met de maten van Mario’s lichaam; als hij zijn armen spreidt. De combinatie van een cirkel binnen een vierkant in relatie met Mario’s houding maken direct de bedoeling duidelijk. Het werk grijpt terug op de Vitruviaanse mens van Leonardo da Vinci…
De naar het evenbeeld van God geschapen mens als centrum van het universum.. Het beeld is bijna arrogant..; zet Mario hier zichzelf neer als erfgenaam; en jonge telg (spruit) in een lang geslacht van topkunstenaars? Of moeten we het kleiner en persoonlijker zien en zet Mario hier zichzelf neer in het midden van het universum zoals ook wij de hoofdrol spelen in onze eigen film..?
De voorstelling haalt de grootsheid echter ook bijna humorvol onderuit.., een spruitje.., toch een vrij onbenullig stuk groente..
Maar vergis je niet; door de keuze en de verwerking van dit object in het klassieke medium van olieverf plaatst Mario zichzelf in de traditie van de Hollandse stillevenschilders. Niet de minsten dus…; en ook Mario’s werk is fabelachtig, op alle gebieden; stofuitdrukking, tonaliteit, kleurgebruik enz..
Ik denk dat dit werk precies toont waar Mario mee bezig is. Mario minimaliseert tot het eigenlijk niet minder kan.. Maar juist dan voltrekt zich een ‘bijna’ wonder; Mario’s werk blijkt een kantelpunt; vergelijkbaar met de brandpunt van een lens; daar waar hij het beeldende O-punt bereikt openbaart zich een wereld van betekenissen.
Het spruitje, hoe gek het ook klinkt blijkt uiteindelijk de uitdrukking van een volledig universum! (of in ieder geval het centrum van een ideeënwereld).
Venster
Het werk Venster waar deze expositie naar is vernoemd bezit eenzelfde kwaliteit. Ook nu weer is het werk even eenvoudig als geniaal; met behulp van sterk belichte objecten (binnenvallend licht van een raam; uitgaand van de titel) componeert Mario een stilleven dat hij schildert van vier zijden. Hierdoor ontstaat een onmogelijke belichting vanuit het centrum (tenminste niet zonder dat de lichtbron zichtbaar is). Deze onmogelijkheid geeft het werk een bovennatuurlijk karakter. Het schilderij lijkt een doorgang, of ons in ieder geval een blik te gunnen naar een andere hel verlichte wereld vergelijkbaar met een bijna dood ervaring.
Het ‘venster’ opent het zicht op een fel verlichte andere kant.., een blik op de eeuwigheid? De Platonische ideeënwereld?
Een relatie met (het recent geactualiseerde) L’Orgine du Monde van Gourbeth ligt op de loer.. Is dit een verbeelding van de doorgang die wij allemaal ooit eens genomen hebben?
Of is het misschien uiteindelijk toch ‘enkel’ een goed en vaardig naar aanschouwing geschilderd werk? Maar dat kan ook niet.., tenminste niet bij Mario.. Het werk blijkt ook nu weer een spitsvondig spel van (beeldende)betekenissen versterkt door de titel..
Resumerend
En dit is dus precies waar het Mario om gaat; Mario verkondigd geen waarheid, maar speelt een spel.., een spel met beelden en betekenissen.
Is dat spel onschuldig? Ik denk het niet..
Wel kan het louterend zijn, het kan je inzicht verschaffen..
Het werk van Mario is uiteindelijk een intrigerend, intelligent en vaardig spel op het scherpst van de snede..
Einde
Had graag meer vertelt;
Relatie met de conceptuele kunst en het minimalisme. Misschien het werk van Rothko…, Morandi.. De middeleeuwse kunst en de ruimte voor het bovennatuurlijke (de middeleeuwse kunst klopt niet in de voorstelling / ontbreken lijnperspectief en tijd = ruimte voor het bovennatuurlijke)
Ook meen ik dat er verbindingen liggen richting het denken van Heidegger en de persoon Spinoza (est-ethica?).
Opgemerkt in Amerika (al eerder Museum de Buitenplaats Eelde) Mario’s werk verdiend het. Het is misschien niet altijd toegankelijk, maar echt sterk..
Ik zou iedereen erg graag willen wijzen op de prachtige uitgave ‘Objecten en On-dingen’ Wat ik verteld heb is mijn verhaal, en natuurlijk slechts een deel.
Het boek maakt iig nog meer duidelijk over Mario’s werk. Onder andere zijn relatie met de kunstenaar Bonnard, of zijn ‘ontwerpen vanuit het hart’; het midden en de termen ‘Object’ en ‘On-ding’.
Het boek is absoluut een kunstwerk op zich; vanuit het midden (niet voor niets) kun je naar voren of achteren bladeren (als dat begrip nog op gaat). Ook kun je door pagina’s uit te vouwen meerdere werken met elkaar combineren waardoor er verschillende series en betekenissen ontstaan.
Hoe dan ook; ik verdien er werkelijk niets aan; maar koop een werk, of in ieder geval het boek; echt een aanrader… Ik neem aan dat Mario het wil signeren.. ?
Ik wens jullie veel plezier bij het bewonderen van Mario’s werk.
